خواندنی های المپیاد جهانی فیزیک

                                      المپیاد جهانی فیزیک سالی یک بار برگزار می شود. از سال ۱۹۶۷ تاکنون ۳۸ دوره برگزار شده است.

                                                                  

المپیاد جهانی فیزیک سالی یک بار برگزار می شود. از سال ۱۹۶۷ تاکنون ۳۸ دوره برگزار شده است.

در دوره گذشته در سنگاپور، ۹۳ کشور حضور داشتند. در دوره گذشته ایران بدترین نتیجه خود در پانزده سال اخیر را کسب کرد. رتبه ایران در این مسابقات همیشه بین دو و پنج بوده است. 

 مسابقات المپیاد فیزیک مسابقاتی انفرادی است و رتبه بندی کشورها به صورت رسمی نیست. برای رتبه بندی کشوری، ایرانی ها امتیاز نفرات را جمع می کنند، اما چینی ها به مدال ها نگاه می کنند. جالب این که در سال ۱۳۸۱ چینی ها چهار طلا و یک نقره گرفتند، ولی ایرانیها پنج تا طلا. اما امتیاز نفرات چین از امتیاز نفرات ایران بیشتر بود. در نتیجه چینی ها ایرانی را و ایرانی ها چین را تیم اول آن سال می دانستند. در آن سال هیچ کشوری ادعای اول بودن نکرد.

روال مدال دادن ها به این صورت است که به ۶ درصد طلا، ۱۲ درصد نقره، ۱۸ درصد برنز، ۲۴ درصد دیپلم افتخار و به۴۰ درصد هیچ چیز تعلق می گیرد. البته معمولاً درصد مدال گرفته ها همیشه به شکل گفته شده نیست چون که جلسه چانه زنی فرصتی است برای تبدیل نقره به طلا یا به طور کلی صعود به بالا. در چانه زنی، مسئولان هر تیم دو ساعت فرصت دارند تا روی برگه دانش آموزانشان نمره اضافه بگیرند.

گروه طراح سؤالات میزبان از ده نفر تشکیل شده است. در کمیته مرکزی دکتر سپهری رئیس، دکتر احمد شیرزاد رئیس بخش اجرایی، دکتر وصالی رئیس فوق برنامه و دکتر اجتهادی رئیس گروه علمی است. علاوه بر ۱۰ نفر طراح سؤال، گروه علمی به هشتاد نفر مصحح نیاز دارد. این ۸۰ نفر که ممکن است تعداد آنها به بالای ۱۰۰ نفر هم برسد، باید انگلیسی بدانند، فیزیک بدانند، تصحیح برگه بدانند و روابط عمومی قوی برای جلسه چانه زنی داشته باشند و صد البته پیدا کردن چنین افرادی سخت است!! در جلسه چانه زنی از میزبان و حریف هرکدام دو نفر پشت میز می نشینند.

در روزهای امتحان۱۰ هزار برگه تولید خواهد شد. هر دانش آموز ۲۵ برگه نیاز دارد. سختی کار اینجاست که به هر کس باید کاغذ مورد نیازش برسد.

میانگین سنی طراحان سؤال تقریباً ۳۰ سال است. این افراد ورودی ۷۱ تا ۷۶ دانشگاه هایند. المپیادهای آن دوره ها تقریباً اکثریت شان در ایران ماندند. شما می توانید رابطه ای بین جمله های گفته شده بالا را پیدا کنید. گروه طراحان سؤال سه استاد شریفی، دو دانشجوی دکتری شریفی، یک استاد از تهران، از صنعتی اصفهان، از IPM و یک متخصص فیزیک که در دانشگاه تدریس نمی کند، تشکیل شده است.

قانونی که وجود دارد این است که دانش آموزان شرکت کننده در دوره تابستانی امسال باید سال سوم دبیرستان را تمام کرده باشند. پس تمام چهل نفر شرکت کننده در دوره تابستانی امسال کنکور دارند. باز گفتن این نکته خالی از لطف نیست که معمولاً دختران، کمیته را متهم به حمایت از پسران و شهرستانی ها هم کمیته را متهم به حمایت از تهرانی ها می کنند. پس چه شود اگر دختر باشی، آن هم شهرستانی! به خاطر همین حرف و حدیث ها از حدود چهار سال پیش کامپیوتر بر طبق یک قاعده الگوریتمی دقیق ده نفر اصلی را انتخاب می کند. به این دلیل، نصف کمیته تابستانی به اختیار خود به کمیته طراحان سؤال پیوستند.

المپیاد فیزیک بهانه ای شد که مهدی یحیی نژاد، فضایی به صورت و یکی در محیط وب راه اندازی کند تا همه در آن راجع به برگزاری یک کنفرانس جهانی هرچه می دانند بنویسند. در این فضا تاکنون مطالبی راجع به پوشش خانم ها، دستشویی های ایرانی، اطلاع رسانی، اینترنت و غذا نوشته شده. مهدی یحیی نژاد دکترای فیزیک MIT دارد و اکنون مشغول تحصیل فوق دکترا در استانفورد است. از مطالب جالبی که در این فضا آمده، اینهاست:

چینی ها در دستشویی به کاغذ توالت نیاز دارند. کاغذ را هم بعد از مصرف در سطل می ریزند. اگر سطل در دستشویی نباشد، آنها حسابی گیج خواهند شد. یا فرنگی ها خورش فسنجان را یک جور پیش غذا می دانند. باید به آنها گفته شود که غذا همین است و چیزی دیگری در کار نیست.

اما پوستر المپیاد را همسر دکتر اجتهادی تهیه کرده است. او در کتاب هالیدی فیزیک به دنبال این گشته و توپی را پیدا کرده که به زمین می خورد و به صورت سهمی وار حرکت می کند. لوگوی المپیاد، سی و سه پل اصفهان است که طاق های آن از دنباله خط سیر یک توپ به وجود می آید. در عکس پوستر کوه صفه اصفهان و سی و سه پل معلومند.

اما کمیته برگزاری؛ شیرزاد اولین دکتری فارغ التحصیل فیزیک در ایران است. او سال ۱۳۶۷ از شریف دکتری گرفته است. او جزو معدود سیاستمدارانی است که کار علمی هم کرده است. شیرزاد در سه سال اخیر ۹ مقاله علمی داشته است. او از طرف دانشگاه صنعتی اصفهان مأمور به IPM است.دکتر سپهری معاون وزیر آموزش و پرورش بوده، در دوران وزارت دکتر نجفی سال ها دبیر شورای عالی انفورماتیک بوده. اولین وزارتخانه ای که بخش مالی اداری آن ساختار مدرن پیدا کرد آموزش و پرورش بود. ولی دکتر وصالی و اجتهادی، بیشتر چهره های علمی اند.

از هر کشور حداکثر پنج دانش آموز و حداکثر دو سرپرست حق شرکت دارند. البته به جز این دو نفر افراد دیگری هم می توانند همراه تیم باشند، اما حق رأی ندارند. جلسه ای روز قبل از امتحانات برگزار می شود تا سؤالات در آن معرفی شود. سرپرست ها حق جرح و تعدیل سؤال را دارند؛ به بهانه هایی چون سخت است. گنگ است، اشتباه است و... تاکنون یک بار و آن هم در سؤال ۱۳۸۰ ترکیه یک سؤال حذف شد. پس سؤال اضافه از ملزومات برگزاری یک المپیاد است.

در المپیاد وجدان نقش مهمی بازی می کند! چرا که سرپرست ها قبل از دانش آموزان سؤالات را می بینند و اگر دلشان به حال دانش آموز بسوزد...

کار طراحی سؤالات در ایران از اردیبهشت پارسال شروع شده. نکته جالب این که در این بین، مدت ها سر وزیر آموزش و پرورش دعوا بود. به همین خاطر افرادی که در این حوزه کار می کردند ۱۱ ماه حقوق نگرفتند. البته این در برابر دیر راه افتادن آزمایشگاه چیزی نیست. مسئله ای که شش ماه تیم را عقب انداخت. تیم با حدود بیست سؤال شروع کرده. اهمیت طراحی سؤالات در این است که هرچه سؤال ها بهتر باشند تصحیح آنها راحت تر است. تصحیح۳۰ ساعت طول می کشد، اما سؤالات باید چهار سرفصل فیزیک را پوشش دهند. باید زیبا باشند و اگر دانش آموز در یکی از بندها اشتباه مسخره ای کرد، این اشتباه تأثیر زیادی در بندهای دیگر نداشته باشد. خلاصه این که سؤالات باید از همه لحاظ بهینه باشند.

سال گذشته در مالزی لپ تاپ سرپرست تیم ایران را دزدیدند و این باعث شد تا مدت زیادی از وقت ترجمه صرف نصب نرم افزارهای فارسی شود.

اما زبان ها. روس ها که بنیانگذاران المپیاد بودند، انگلیسی هم که یک زبان بین المللی است، ولی فرانسوی ها بیست سال قهر کرده بودند و در المپیاد شرکت نمی کردند. شرط شرکت شان اضافه کردن زبان فرانسه به زبان های اصلی بود. تا این که فرانسوی های مغرور در سال ۲۰۰۳ به آرزویشان رسیدند.

در اولین دوره، علاوه بر لهستان که میزبان بود تنها رومانی، بلغارستان، مجارستان و چکسلواکی شرکت کردند. شوروی از دوره دوم در المپیاد شرکت کرد.

از دهه نود میلادی به بعد کشورهای شرکت کننده در المپیاد زیاد شدند. تا قبل از آن چون تعداد کشورها کم بود قانونی وجود داشت که اگر کشوری سه دوره در المپیاد شرکت کند، باید تقاضای میزبانی دهد. ایران هم مشمول همین قانون شد.

سال گذشته دو کانادایی، یک هلندی و سرپرست تیم فرانسه، ایرانی الاصل بودند.

چین، ایران، روسیه، اوکراین و آمریکا از تیم های مدعی در المپیاد ند. کره جنوبی و تایوان هم اخیراً رشد کرده اند.

تقریباً همیشه چین اول شده است.

دانش آموزان در یک مراسم افتتاحیه و امتحان نظری و تجربی و یک برنامه اختتامیه شرکت می کنند. این برنامه ها در عمل چهار تا نیم روز بیشتر طول نمی کشد. ولی المپیاد ده روز ادامه دارد. علت آن هم برنامه های سرپرست های تیم هاست که حتی در ده روز هم حسابی فشرده است.

از خوابگاه های دانشگاه صنعتی اصفهان برای اسکان دانش آموزان استفاده می کنند. در عوض کمیته هم دویست تا از اتاق های خوابگاه را مجهز به کولر گازی می کند.

دو راه برای رسیدن از تهران به اصفهان وجود دارد. با اتوبوس از فرودگاه امام به فرودگاه مهر آباد بعد با هواپیما به اصفهان و بعد با اتوبوس به دانشگاه یا با اتوبوس از فرودگاه امام به اصفهان. البته فعلاً راه دوم انتخاب شده است.

از سختی های کار باز این که ده ها وسیله آزمایش باید در کمتر از دو روز چک شود و همه شرایط برای نتیجه گیری درست سنجیده شود.

تعداد دخترهای شرکت کننده در المپیاد آن قدر کم است که جایزه ای ویژه برای بهترین دختر وجود دارد.

در این المپیاد بیشترین پرچم به ایران وارد خواهد شد. ۹۳ کشور دعوت شده اند.